Róża - reż. W. Smarzowski

Jeśli chcielibyście dowiedzieć się czegoś o Mazurach i Mazurkach, nie liczcie na film Smarzowskiego „Róża z Mazur”. Tak brzmiał pierwotny tytuł filmu, ale reżyser zrezygnował z drugiej części, tak jakby czuł, że Mazury niewiele tu mają do rzeczy. Gwałty są przypisane każdej ziemi ogarniętej wojną i wojennym bezprawiem. Ba, bywa, że są częścią strategii wojennej służącej wynarodowieniu pewnych nacji, tak jak na Bałkanach, gdzie Serbowie metodycznie gwałcili bośniackie muzułmanki, by te rodziły serbskie pacholęta.  Gwałty bywają wliczone w poczet łupów wojennych, mają być nagrodą dla jurnych chłopaków, za ich pot i krew na polach bitewnych. Chociaż ostatnio już coś się ruszyło w tym temacie i zaliczono je do zbrodni wojennych,  ciekawe ile skazanych doczekają skrzywdzone kobiety. Kobietami nikt się specjalnie nie przejmuje w czasach pokoju, a  co dopiero w czasach usankcjonowanego bezprawia, czy w czasach, gdy owo prawo rodzi się w wielkich bólach. Tak więc gwałty podjudzonych wojenką mężczyzn na bogu ducha winnych kobietach, nie są żadnym objawieniem.  Nowością natomiast w w filmie Smarzowskiego jest ich nagromadzenie i sposób pokazania. Smarzowski nie oddaje się im długimi kadrami, lecz tak jak na gwałt przystało pokazuje je wieloma skomasowanymi bardzo krótkimi ujęciami (dobry montaż), zbliżeniami, ogromną rolę odgrywa dźwięk, głównie krzyk.  Częstotliwość gwałcenia dochodzi do takiego progu, że w pewnej chwili znieczula  - co za dużo, to niezdrowo.  I o zgrozo,  są sceny, kiedy Smarzowski osiąga w swym tragizmie efekt niemal komiczny, nie wiem czy zamierzony, czy po prostu tak się w tym gwałceniu rozochocił, stracił orientację i wyczucie smaku.  Że przywołam tu scenę taśmowych gwałtów w mazurskim miasteczku. Tak, gwałcenie na akord!  Tego jeszcze w kinie nie było. Kobiety leżą równo w rządku, na nich ruscy żołdacy, a za nimi przytupując ze zniecierpliwienia czeka kolejny  rządek ruskiego chłopa żądny harców na polsko-mazurskich kobietach. Po tych "wspaniałościach"  zostajemy natychmiast poprowadzeni kamerą na wielgachną piłę ręczną, która rżnie (rękami Tadeusza i córki Róży) wielki pień drzewny. „Wielkie rżnięcie na Mazurach”? Ludzie, tak się nie robi, zero subtelności!
A już szczytem niesmaku było znęcanie się (reżysera) nad Różą, jako chorą na raka macicy.  Najpierw musieliśmy słuchać jej krzyku jako poniewieranej, a gdy już miała przy sobie męskie, tadeuszowe ramię do obrony, to Smarzowski zesłał na nią chorobę, i znowu wyła z bólu (też trochę za dużo scen ginekologicznych było).  Szkoda, że tak wytrawny reżyser za jakiego uchodzi, nie wpadł  na pomysł, że najgłośniej krzyczy cisza.
Nagromadzenie ohydy z jednej strony (Ruscy plus Polacy komuniści plus polscy repatrianci – prości ale podli), a z drugiej bezgraniczna słodycz, delikatność, dobroć  i szlachetność ze strony żołnierza AK. Propagandzie prostej jak cep, kiedyś prosowieckiej, teraz antysowieckiej mówię NIE!

Należę do widzów, którzy nie podniecają się filmami Wojtka (nie Wojciecha, tylko Wojtka, swojaka takiego)  Smarzowskiego. Wyczuwam w tym facecie fałsz i spektakularność. Nie czuję, że jego filmy są robione od serca.  Wręcz odwrotnie, on doskonale kalkuluje, jak trafić do serca młodych (i nie tylko) Polaków. A co zrobić, żeby polskiego widza zszokować, wstrząsnąć nim i mu się przypodobać? No tak, najlepiej rozbawić, i postraszyć zarazem, brudnym, zapyziałym PRL-em – polska wiocha się do tego najlepiej nadaje („Dom zły”).  A zezwierzęcony Rusek, żeby nie powiedzieć wprost świnia, to dopiero jest to („Róża”)!  A jeśli na okrasę dodać dwóch, trzech wrednych Polaczków zaprzedanych systemowi, to już jest super. A w opozycji do nich dobry żołnierz AK, który nie wiedzieć jakim sposobem otrzymał misję od umierającego żołnierza Wehrmachtu dostarczenia jego żonie Mazurce Róży zdjęcia i obrączki. I co najlepsze, mimo, że Niemcy zgwałcili i zabili  Tadeuszowi (bo na imię temu żołnierzowi AK tak właśnie było) żonę na ruinach powstańczej Warszawy (a jakże), on nie znając uczucia zemsty czy złości oraz żalu, przemierza setki kilometrów pieszo by spotkać się z Różą. Po czym roztacza nad nią opiekuńcze skrzydła niczym prawdziwy anioł, cierpliwie liżąc jej wojenne rany.  Jest jedynym człowiekiem, oprócz pastora (to jedna z nauk, o protestanckim wyznaniu Mazurów, oprócz tego, że Mazurzy to nie byli ani Polacy ani Niemcy, jaka wypływa z filmu), który traktuje ją jak człowieka, nawet nie jak kobietę, a po prostu człowieka. Chciałabym zakrzyknąć „jakie to piękne”! Ale nie mogę, nie ufam, nie wierzę. A już tym bardziej zwątpiłam, gdy nastąpiła druga część filmu, ta po śmierci Róży (chyba nie zdradzam żadnej tajemnicy, rak w takich czasach i warunkach musiał skończyć się śmiercią). Toż to prawdziwy epos na cześć pana Tadeusza. W końcu dopadają go esbecy, wtrącają do więzienia, katują po wielokroć, niczym kiedyś gwałcono Różę. Chcą przekabacić go na komucha. Oczywiście bez powodzenia. Tadeusz nie poddaje się,  na szczęście wychodzi żywy i znowu wędruje setki kilometrów w kierunku Mazur...  Miałam wrażenie, że Smarzowski, zdradził Różę dla Tadeusza. Bo oto, historia  Róży z Mazur przekształca się w hagiografię  Pana Tadeusza z Polski. Nie wiem, czy to kpina, czy jakaś niezręczność. Takiej filmowej propagandy nie powstydziliby się najlepsi jej mistrzowie  komuny.  A my jeszcze ciągle zaśmiewamy się po pachy z radzieckich produkcyjniaków.

Nie chciałabym wyjść na osobę, ba, nawet kobietę, niewrażliwą na krzywdę innych kobiet. O nie, daleka jestem od tego. Ale niestety, film Smarzowskiego, którym zachwycają się i fascynują tysiące, nie przemówił do mnie. Nie twierdzę, że przedstawił sytuacje fałszywe, że tak nie było. Jestem pewna, o czym zresztą wspominam na początku, że takich Róż były miliony, wszędzie, gwałcili je wszyscy, kto popadnie, wiadomo, samotna, opuszczona, kobieta w takich czasach to smaczny kąsek,  a już szczególnie dla zdziczałych żołnierzy, będących poza domem przez lata. Na dowód, że coś jest na rzeczy podam link do artykułu „Kobieca gehenna” http://www.polityka.pl/historia/284023,1,kobieca-gehenna.read.
Reżyser nie przemówił do mnie jako humanista.  Nie jest to film głęboki, z niuansami na temat losu człowieka, wszystko jedno skąd pochodzi. Jedyna refleksja jaką nasuwa, to stereotyp jaki tłuczemy od lat, ten o złych komuchach. Żeby było oryginalniej przeniesiony na Mazury, a żeby było mocniej i dosadniej, przedstawiony za pomocą brukania ciała kobiety.  Jego świat znowu jest jednowymiarowy, czarny, zły, głupi i prostacki. Szkoda, że zawładnął nad filmem. Jeden idealny Tadeusz, bo uważam, że to jednak jest film o nim, wiosny nie uczyni (choć reżyser i aktorzy bardzo się starali).  Bo takich ludzi po prostu nie ma.