To nie jest film - reż. Mojtaba Mirtahmasb, Jafar Panahi

Oj, jak długo nie pisałam o filmie irańskim. A coś tam widziałam z jego dorobku. Ostatnio “Co wiesz o Elly”, “Rozstanie” (Asghar Farhadi) albo “Nikt nie rozumie perskich kotów” (Bahmam Ghobadi). Niestety, nie jestem w stanie, jak każdy z was, pisać o wszystkim co oglądam na ekranie.  A szkoda.

O dokumencie z 2011 zatytułowanym, wydawałoby się przewrotnie, “To nie jest film” warto wspomnieć. Tytuł jest pewną prowokacją zwróconą ku irańskim władzom, gotowym wyciągnąć ewentualne konsekwencje wobec człowieka, któremu filmów robić zakazano. A film jest, wydawałoby się  na pozór, mało ciekawym, konspiracyjnym,  zapiskiem jednego dnia z życia reżysera, uwięzionego we własnym domu.  Jego autor Jafar Panahi (ten od cudnego “Białego balonika” oraz “Lustra” i “Kręgu”, których jeszcze nie znam), naraził się władzom aktualnego reżimu, popierając w wyborach 2009 opozycję. Znalazły się więc jakieś powody, by skazać go na 6 lat więzienia i zakaz kręcenia filmów przez 20 lat. Dla artysty taki wyrok oznacza śmierć. Reżyser odwołał się od niego i  czeka na decyzję sądu. A my jesteśmy świadkami jednego dnia aresztu.

Aż dziw bierze, że można zrobić 75 minutowy film o czekaniu, w jednej przestrzeni, praktycznie bez fabuły. Ale czemu się tu właściwie dziwić.  Mamy do czynienia z jednym z najznamienitszych reżyserów Iranu.  Panahi opowiada  o swoim filmie, który kręci, narazie,  w swojej wyobraźni. Scenariusz, napisał go na bazie króciutkiego opowiadania A.Czechowa, traktuje o dziewczynie, która zakochuje się w szpiegującym ją szpiclu, nie będąc świadoma jego funkcji. Wydaje jej się, że chłopiec stoi pod jej oknem, bo jest w niej zakochany.

Panahi nie tylko opowiada, ale próbuje nawet reżyserować. Taka rodzaj zabawy-improwizacji. Na dywanie dużego pokoju zaznacza taśmą  plan mieszkania dziewczyny, sprzęty, schody, okno.  Wciela się w postać bohaterki i innych postaci.  Plan filmowy, jakby wyjęty z “Dogville”Larsa von Triera, z tą różnicą, że Trier eksperymentował z własnej woli, a dla Panahiego to deska ratunku przed depresją.W pewnej chwili reżyser  zatrzymuje się, milczy,  zrezygnowany pyta, po co kręcić film, skoro można go opowiedzieć.  Moment załamania, bezradności, niemocy, rozpaczy. Ale tylko moment, bo przecież “To nie jest film” powstał, został przemycony do Europy, był wyświetlany na festiwalach filmowych (np.  Watch Docs 2012). A tamten film, fabularny, zaplanowany, wymarzony, o dziewczynie zakochanej w swoim wrogu, niczym reżyserze kochającym i odrzuconym przez swoją ojczyznę, też kiedyś powstanie, to kwestia czasu. Mam przynajmniej taką nadzieję.

"To nie jest film" jest bardzo specyficzny. Podejrzewam, że nie każdemu się spodoba, z wielu względów. Niby  nie dzieje się nic, i nie stanie się nic do końca, tymi słowami z piosenki G. Turanu’a, można by go podsumować. Bo i faktycznie, cóż, poza rozmowami telefonicznymi z rodziną, adwokatką (sic!), parzeniem sobie herbaty, paleniem papierosów,czytaniem książek, oglądaniem telewizji (była akurat relacja z Japonii po trzęsieniu ziemi w 2011 r.), rozmowami z legwanem, może się zadziać w mieszkaniu-areszcie, będącym prawdopodobnie pod obserwacją i na podsłuchu.  Jedyne co reżyser może sobie nakręcić legalnie to filmik na komórce. Ot, choćby rozmowę  z młodym chłopakiem w windzie, odbierającym śmieci od lokatorów kamienicy. Są jeszcze okna i balkon mieszkania (przepiękne, nawiasem mówiąc) z których widać zabudowaną panoramą Teheranu, i jest święto fajerwerków, odgłosy ulicy, także te wieszczące o aresztowaniach… A my z tych strzępów rzeczywistości irańskiej, jakie możemy wyłowić z tego oceanu czekania Panahiego, wysnuwamy sobie fragment obrazu Iranu, tyczący życia artysty w zniewolonym kraju.

Oczywiście, napisy końcowe, podziękowania dla realizatorów filmu i przyjaciół Panahiego, dla ich bezpieczeństwa, pozbawione są nazwisk, są wykropkowane.

Polecam ciekawym, jeśli nadarzy się okazja, albo przyjdzie chęć zobaczyć kraj naprawdę zniewolony, może niektórzy poczują się lepiej w naszej, podobno także zniewolonej Polsce. Wszyscy, którzy tak twierdzą powinni być wysłani na warsztaty życia do Chin, albo Iranu, albo na Kubę! I to na kilka lat. Bez prawa powrotu przed ich upływem.